از آنجایی که جنگل های زاگرس تحت تاثیر عامل های اکولوژیک متعدد (به ویژه خاک و فیزیوگرافی) شاهد استقرار تیپ های رویشی مختلف هستند، پژوهش پیش رو با هدف تفکیک تیپ های رویشی جنگل های زاگرس میانی برمبنای تشابه گونه ای و تبیین ارتباط پوشش علفی کف این جنگل ها با شرایط ادافیکی و فیزیوگرافی به منظور مدیریت اکولوژیک این اکوسیستم ها، انجام شد. بدین منظور 21 قطعه نمونه اصلاح شده ویتاکر به طور تصادفی در تیپ های پوشش گیاهی هشتادپهلو استان لرستان انتخاب شد. در این قطعات نمونه، گونه و درصد پوشش آشکوب علفی، ویژگی های فیزیوگرافی و برخی متغیرهای ادافیکی اندازه گیری شد. سپس ارتباط آشکوب علفی کف با متغیرهای محیطی از طریق طبقه بندی با روش تجزیه دوطرفه گونه های شاخص (TWINSPAN) و رج بندی با روش های تجزیه تطبیقی قوس گیری شده (DCA) و تحلیل تطبیقی متعارفی (CCA) بررسی شد. نتایج تجزیه واریانس، رج بندی و طبقه بندی پوشش گیاهی نشان داد که تفکیک تیپ های رویشی، پراکنش گونه ها و همچنین پراکنش گروه گونه های اکولوژیک در زاگرس میانی به طور عمده تحت تاثیر ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت و متغیرهای کربن آلی و ازت خاک بود. نتایج طبقه بندی پوشش گیاهی نیز با تفکیک پوشش گیاهی منطقه به سه گروه اکولوژیک متشکل از 12 گونه شاخص، نتایج رج بندی را تا حد زیادی تایید کرد. با توجه به وسعت عرصه مورد مطالعه (سیمای سرزمین) و انتخاب تصادفی واحدهای نمونه برداری در تیپ های فیزیونومیک و اکوتون ها، هم پوشانی زیادی در نتایج رج بندی و طبقه بندی پوشش گیاهی این مطالعه مشاهده شد.

استفاده از هیدروگراف واحد به عنوان یکی از روش های برآورد سیلاب، مستلزم وجود ایستگاه های هیدرومتری، جمع آوری داده ها و اطلاعات مشاهده ای می باشد. از این رو، تهیه هیدروگراف واحد با استفاده از ویژگی های فیزیکی حوزه آبخیز به دلیل دسترسی و دقت قابل قبول در اغلب مناطق فاقد ایستگاه هیدرومتری ضروری است. تحقیق حاضر به منظور تعیین رابطه بین ویژگی های فیزیکی تعدادی از حوزه های آبخیز منتخب استان های گیلان، مازندران و گلستان با مساحت حدود 177000 کیلومتر مربع و مولفه های مختلف نشان دهنده شکل و مختصات زمانی هیدروگراف واحد و به تبع آن امکان سنجی تهیه هیدروگراف واحد مصنوعی صورت پذیرفت. برای انجام تحقیق حاضر، نه ویژگی فیزیوگرافی حوزه آبخیز و هشت ویژگی هیدروگراف واحد مدنظر قرار گرفت. ارتباط بین این متغیرها به صورت رگرسیون دو و چند متغیره و با استفاده از اشکال ساده و تغییر یافته و پس از اعمال تجزیه و تحلیل های خوشه ای و عاملی مورد بررسی قرار گرفت. سپس مدل های به دست آمده به کمک سه معیار خطای نسبی، مجذور میانگین مربعات خطا و ضریب کارآیی مورد ارزیابی قرار گرفت. بررسی نتایج به دست آمده ضمن تایید امکان تهیه مصنوعی هیدروگراف واحد در منطقه مورد بررسی با استفاده از ویژگی های فیزیکی حوزه آبخیز با تاکید بر محیط حوزه آبخیز در تخمین مولفه های هیدروگراف و شیب متوسط حوزه آبخیز در برآورد متغیرهای زمانی آن، موید کارآیی بیش تر مدل دو و چند متغیره به ترتیب در تخمین متغیرهای زمانی و دبی هیدروگراف های واحد شبیه سازی شده دو ساعته و نهایتا امکان شبیه سازی هیدروگراف های مشاهداتی با میانگین ضریب کارآیی 0.32±0.52 بوده است.

مقدمه و هدف: آتش سوزی جنگل ها و مراتع به عنوان یکی از چالش های اصلی مدیریت منابع طبیعی محسوب می شود به طوری که هر ساله خسارات زیادی را به این اکوسیستم های طبیعی وارد می کند. اگرچه منشاء اکثر آتش سوزی های عرصه های طبیعی در ناحیه رویشی زاگرس عامل انسانی است ولی، عوامل محیطی نقش کلیدی در گسترش آنها و مساحت سوختگی بازی می کند. بنابراین هدف از این مطالعه بررسی و تعیین ارتباط بین اشکال مختلف فیزیوگرافی شامل شیب، جهت، ارتفاع از سطح دریا با گستره های آتش سوزی در بازه زمانی 2001 تا 2018 با استفاده از داده های سنجنده MODIS بود. مواد و روش ها: داده های مربوط به گستره های آتش سوزی از سال 2001 تا 2018 با اندازه تفکیک مکانی 500 متر دریافت گردید که دربردارنده اطلاعات زمانی و مکانی آتش سوزی ها بودند. سپس نقشه های شیب (پنج طبقه)، ارتفاع از سطح دریا (شش طبقه) و جهت شیب (پنج طبقه) با استفاده از مدل رقومی ارتفاعی 90 متری برای کل منطقه مورد مطالعه تهیه گردید. از آزمون کولموگروف-سمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع داده ها در هر یک از طبقات فیزیوگرافی استفاده شد. با توجه به نرمال نبودن توزیع داده ها، برای بررسی معنی دار بودن وجود اختلاف آماری بین میانه مساحت گستره های آتش سوزی در طبقات مختلف اشکال فیزیوگرافی از آزمون های ناپارامتریک شامل آزمون کروسکال والیس و آزمون من-ویتنی یو استفاده شد. همچنین به منظور حذف تاثیر اندازه مساحت طبقه فیزیوگرافی بر مساحت گستره آتش سوزی، شاخص آتش سوزی ویژه در هر طبقه فیزیوگرافی و به تفکیک نوع پوشش گیاهی محاسبه شد. بدین منظور با استفاده از همپوشانی لایه های مربوطه، نسبت مساحت آتش سوزی در هر طبقه از عوامل فیزیوگرافی به مساحت آن طبقه و به تفکیک نوع پوشش گیاهی(جنگلی یا مرتعی) محاسبه شد. یافته ها: نتایج بدست آمده نشان داد که هرچه مساحت طبقه فیزیوگرافی بیشتر باشد، میانه گستره های آتش سوزی نیز در آنها بیشتر است. ولی نتایج مربوط به شاخص آتش سوزی ویژه (نسبت مساحت آتش سوزی به مساحت طبقه) نشان داد که جهت شرقی و طبقه ارتفاعی 1000-500 متر در هر دو نوع پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی دارای بیشترین مقدار آتش سوزی ویژه بودند. علاوه بر آن، بر اساس عامل شیب، طبقه بیش از 80 درصد در جنگل و طبقه 30-15 درصد در مرتع بیشترین مقدار آتش سوزی ویژه را داشتند. از آنجا که شاخص آتش سوزی ویژه، بستگی به مساحت طبقات فیزیوگرافی ندارد، می تواند پتانسیل طبیعی هر طبقه از عوامل فیزیوگرافی در گسترش آتش سوزی را نشان دهد. نتیجه گیری: نتیجه گیری شد که در نظر گرفتن "آتش سوزی ویژه" در مقایسه با مساحت آتش سوزی، شاخص مناسب تری برای بررسی اثر عوامل فیزیوگرافی بر گسترش آتش سوزی ها است.

ذخیرهای برفی حوزه های آبخیز کوهستانی منبع مهم و قابل اطمینان رژیم هیدرولوژیک و منشا عمده جریان رودخانه ها در فصل های گرم سال است. پایش سطح ماندگاری و تداوم برف در ماه های مختلف سال و فرایند ذوب آن در امر ذخیره سازی، مدیریت خشکسالی و پیش بینی رواناب فصلی حایز اهمیت می باشد. هدف اصلی این پژوهش تعیین رابطه ماندگاری برف با برخی ویژگی های فیزیوگرافی حوزه های آبخیز می باشد. به این منظور حوزه آبخیز فشم از زیرحوضه های سد لتیان انتخاب و تصاویر سنجنده مودیس مربوط به آن در سال آبی 84 - 1383 تهیه شد. سپس سطح برف و ماسک ابر با استفاده از روش جداسازی طیفی در حد زیرپیکسل تهیه شد. به منظور بررسی روابط مذکور در حد پیکسل، کل حوزه آبخیز مورد مطالعه به صورت پیکسل های 500 متری شبکه بندی گردید و روز ناپدید شدن برف در هر پیکسل با استفاده از تصاویر ماهواره ای بدست آمد. سپس با استفاده از نقشه رقومی ارتفاع، ویژگی های فیزیوگرافی هر پیکسل از قبیل ارتفاع، شیب، جهت و انحنا تعیین و رابطه ماندگاری برف با آنها بررسی گردید. نتایج حاصله نشان داد که در مقیاس مورد مطالعه بیشترین و کمترین همبستگی بین ماندگاری برف با پارامترهای فوق به ترتیب متعلق به ارتفاع (88 درصد) و شیب (5 درصد) بوده و بین جهت و درجه انحنا با ماندگاری برف همبستگی ضعیفی وجود دارد.

هدف نهایی اکولوژیست ها حفظ ثبات اکوسیستم هاست. این مهم جز با حفظ تنوع بیولوژیک میسر نمی شود. جوامع گیاهی به عنوان تولیدکنندگان اولیه، حافظان تنوع بیولوژیک زیستگاه های طبیعی هستند. در نتیجه به منظور مدیریت اکوسیستم و ارزیابی تنوع زیستی در مقیاس وسیع، انجام مطالعات در قسمت پراکنش جوامع گیاهی کاملا ضروری به نظر می رسد. تحقیق حاضر در مراتع ییلاقی بهرستاق از توابع شهرستان آمل و در بخشی از حوزه آبخیز هراز استان مازندران انجام شد. از پوشش گیاهی در واحدهای همگن و به روش تصادفی سیستماتیک نمونه برداری شد. در مجموع 140 پلات یک متر مربعی در منطقه مستقر شد. در هر واحد کاری همگن 1 تا 3 نمونه خاک برداشت و خصوصیات پستی و بلندی ثبت شد. با استفاده از روش تجزیه خوشه ای پلات هایی که ترکیب گونه ای مشابهی داشتند، در یک زیراجتماع قرار گرفتند. در مجموع پوشش گیاهی منطقه به 9 زیراجتماع تفکیک شد. نتایج حاصل از روش های تجزیه چندمتغیره، بیانگر وجود ارتباط معنی دار بین عوامل محیطی (خاکی و توپوگرافی) و جوامع گیاهی است. عوامل خاک و توپوگرافی حدود 30 درصد از تغییرات پوشش گیاهی را در بردارند. همچنین نتایج نشان داد که نقش عوامل خاکی بیشتر از توپوگرافی است.

هیدروگراف واحد لحظه ای (IUH) ناش یکی از روش های برآورد هیدروگراف وقایع سیلانی بوده که کاربرد آن در حوضه های فاقد ایستگاه اندازه گیری مستلزم داشتن مقادیر ضریب ذخیره (K) و تعداد مخازن (n) می باشد. در این تحقیق به منظور بررسی روابط بین پارامترهای مدل IUH و مشخصات سهل الوصول حوضه های آبخیز، در ابتدا آمار هیدروگراف و هیتوگراف باش 5 تا 9 واقعه سیلابی از 6 حوضه آبخیز منتخب از مناطق مختلف اقلیمی کشور جمع آوری شد و سپس مقادیر پارامترهای مدل ناش برای هر واقعه با روش گشتاورها به دست آمد. تجزیه و تحلیل رگرسیون چند متغیره بین مقادیر پارامترهای مذکور مدل ناش، خصوصیات حوضه های آبخیز و برخی از ویژگی های جریان و بارش نشان داد که در سطح 95 درصد اعتماد بیش از همه خصوصیات فیزیوگرافی حوضه، اندازه مساحت، عمق بارش مازاد، طول آبراهه و شیب حوضه در مقدار پارامترهای n و k تاثیر دارند. روابط مذکور بیشتر از نوع رگرسیونی خطی بوده و قابل کاربرد در دیگر حوضه های آبخیز با شرایط یکسان می باشند.

پوشش گیاهی مهمترین عامل تاثیرگذار بر پایداری و تعادل اکوسیستم هاست، بنابراین شناخت عواملی که باعث استقرار و پراکنش جوامع گیاهی می شوند، ضروریست. این مطالعه به منظور تعیین ارتباط دو ویژگی پوشش تاجی و تراکم گیاهی با عوامل محیطی در بخشی از مراتع ییلاقی پلور با مساحتی معادل 4600 هکتار انجام شد. واحدهای کاری به عنوان مبنا و پایه تحقیقات در نظر گرفته شد و پس از تهیه نقشه های شیب، جهت، ارتفاع، سنگ شناسی و رخساره های ژئومورفولوژی و تلفیق آنها، نقشه واحدهای کاری تهیه شد. سپس در هر واحد، نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش سیستماتیک - تصادفی و از طریق پلات گذاری در امتداد 3 ترانسکت 100 متری انجام شد. در طول هر ترانسکت، 10 پلات با ابعاد یک متر مربع و به فاصله 10 متر از هم قرار داده شد. همچنین در هر واحد کاری همگن 3 نمونه خاک برداشت و خصوصیات پستی و بلندی ثبت شد. ماتریس عوامل مربوط به عوامل محیطی و پوشش گیاهی تهیه و با استفاده از نرم افزار CANOCO رج بندی پوشش گیاهی در ارتباط با عوامل محیطی به روش آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA) انجام گردید. نتایج نشان داد که درصد پوشش تاجی و تراکم گونه های گیاهی منطقه مورد بررسی در واحدهای کاری مختلف، متفاوت و متاثر از خصوصیات فیزیوگرافی و عامل های خاک است. به طوری که از بین عوامل فیزیوگرافی جهت دامنه و شیب با پوشش تاجی و تراکم پوشش گیاهی رابطه قوی داشت، البته از میان فاکتورهای خاکی نیز بافت، ازت، فسفر، اسیدیته و لاشبرگ مهمترین عوامل موثر بر پوشش تاجی و فاکتورهای ماده آلی، فسفر، اسیدیته و هدایت الکتریکی نیز مهمترین عوامل موثر بر تراکم گونه های گیاهی بودند.

به منظور بررسی اثر مشخصه های محیطی شیب، جهت دامنه، ارتفاع از سطح دریا و شکل زمین بر وضعیت کمی و کیفی توده های جنگلی ارس در دامنه های هزار مسجد واقع در شمال خراسان رضوی، نقشه های این مشخصه ها تهیه و پس از تلفیق آنها، واحد های همگن مشخص شد. از روش استراتیفیکاسیون (مونه بندی) برای نمونه برداری استفاده شد. در هر واحد همگن، سه قطعه نمونه دایره ای به مساحت 1000 متر مربع برداشت شد. در هر قطعه نمونه، پس از برداشت نمونه ای از خاک سطحی و اندازه گیری خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، نتایج با استفاده از تحلیل چندمتغیره PCA تجزیه و تحلیل شد. در هر قطعه نمونه، مشخصه های تعداد، رویه زمینی، ضریب قدکشیدگی، متوسط قطر برابرسینه، متوسط قطر تاج، درصد تاج پوشش، مقدار زادآوری، درصد درختان سالم و شاداب و درصد درختان آفت زده تعیین شد. نتایج نشان داد که ارتفاع از سطح دریا بر مشخصه های تعداد در هکتار، رویه زمینی، ضریب قدکشیدگی، سطح تاج پوشش و زادآوری و درصد درختان با شادابی متوسط پایه های ارس تاثیر دارد. عامل شیب بر مشخصه های متوسط قطر برابرسینه، رویه زمینی در هکتار، میانگین قطر تاج، میانگین ارتفاع، درصد درختان با شادابی متوسط و نیز درصد درختان آفت زده ارس تاثیرگذار است. جهت جغرافیایی بر مشخصه های میانگین قطر برابرسینه، ارتفاع، ضریب قدکشیدگی، متوسط قطر تاج، درصد درختان شاداب و درصد درختان آفت زده موثر است. شکل زمین با مشخصه های ارتفاع کل، ضریب قدکشیدگی، متوسط قطر تاج و درصد درختان شاداب ارتباط معنی داری دارد. بر اساس نتایج تحلیل PCA می توان گفت فسفر، رس، pH و لای، بیشترین تاثیر؛ و درصد رطوبت اشباع کمترین تاثیر را بر ارس دارد.